اشاره

تعاون و همكاري در رشد و شكوفايي جامعه نقش بسزايي دارد. بديهي است با گسترش فرهنگ تعاون، وحدت و هم دلي در جامعه حاكم و ابتكارها و نوآوري ها شكوفا مي شود. دين مبين اسلام نيز كمك به هم نوعان و همكاري در كارهاي نيك را به مردم سفارش مي كند. در جهان امروز براي كسب توفيق و سرافرازي در امور اقتصادي، فرهنگي و سياسي به همكاري نيازمنديم. بر اين اساس، انسان ها براي رسيدن به اهداف بلند و عالي خويش همواره بايد آيه شريفه «تعاوَنوُا عَلَي البِرِّ وَ التَّقْوي» را الگوي رفتار خويش قرار دهند. بي گمان، ارزش هاي معنوي و نتايج مفيد اقتصادي تعاون، از دلايل مهم راه يابي آن به متن قانون اساسي جمهوري اسلامي بوده است. روز تعاون، روز احياي ارزش هاي مبتني بر هم بستگي و مشاركت، اتحاد، اصول اخلاقي، صداقت و مسئوليت پذيري اجتماعي است.

تعاوني چيست؟

تعاوني ها، واحدهاي كوچك اقتصادي ويژه اي هستند كه به صورت مستقيم يا غيرمستقيم، در توليد ملي، كارآفريني و جذب نيروي كار، با افراد جامعه مشاركت مي كنند و غالبا مالكيت مستقلي دارند. در واقع، تعاوني ها، سازمان هايي مردمي هستند كه از سوي خود اعضا و با اختيار كامل آنها تشكيل و منطبق با اصول بين المللي تعاون اداره مي شوند. از آن جاكه تعاوني ها در فرآيند رشد و تعالي اجتماعي، فرهنگي، اقتصادي و سياسي جامعه تأثير بسزايي دارند، در قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران به صورت گسترده به آن پرداخته شده است. اصل 44، مهم ترين اصلي است كه در قانون اساسي در مورد تعاوني ها آمده است كه در آن به طور مشخص، تعاون را يكي از بخش هاي سه گانه نظام اقتصادي جمهوري اسلامي ايران معرفي مي كند. بر اساس اين ماده، نظام اقتصاد ايران بر سه بخش دولتي، تعاوني و خصوصي با برنامه ريزي منظم و درست استوار است. به طور خلاصه، تعاوني ها از بُعد اقتصادي به عدالت، از نظر سياسي به آزادي و از ديدگاه فرهنگي به ارزش هاي اخلاقي و ديني توجه دارند و بهترين جلوگاه پيوند مناسب ميان اقتصاد، فرهنگ و سياست شمرده مي شوند.

تعاون از ديدگاه قرآن

آموزه ها، دستورها و تأكيدهاي دين مبين اسلام بر كمك به هم نوعان، همكاري در كارهاي نيك و ياري رساندن به نيازمندان است. مسائلي چون وقف، صدقه، قرض الحسنه و زكات، از اين تأكيد فراوان نشان دارد. در اين ميان، انسان در مسير كمال خود ناچار از حيات اجتماعي و تعاون است و بي ترديد، براي رسيدن به اين كمال، به ابزارهاي گوناگون نياز دارد. در نتيجه، آدمي بنا بر عقل خويش، گاه حتي جماد و گياه و حيوان را به خدمت مي گيرد تا به هدف نهايي خود برسد. ازاين رو، افراد بشر ناگزير از تشكيل اجتماعي بر پايه تعاون مي شوند؛ يعني همه براي هم كار كنند و همه از كاركرد هم بهره مند شوند. قرآن كريم نيز به اين حقيقت اشاره مي كند: «ما خود معاش و روزي آنها را در حيات دنيا تقسيم كرده ايم و بعضي را بر بعضي برتري داده ايم تا بعضي از مردم، بعضي ديگر را به خدمت گيرند.» در آيه ديگري نيز در مورد تعاون و همكاري در نيكي ها چنين آمده است: «در نيكوكاري و پرهيزكاري يكديگر را ياري كنيد و در گناه و تجاوز، به يكديگر ياري نرسايند.» بر اين اساس، مسلمانان موظفند در كارهاي نيك، همكاري كنند، ولي همكاري در اهداف باطل و نادرست ممنوع است و تعاوني ها از بهترين مكان ها براي همكاري در كارهاي نيك به شمار مي آيند.

تعاون در كلام معصومان

پيامبر اعظم صلي الله عليه و آله :

مؤمنان از نظر مهرورزي و عطوفت درباره يكديگر مانند يك پيكرند كه هرگاه عضوي از آن دچار دردي شود، ديگر اعضا هم دردي خود را با آن عضو ابراز مي دارند و به كمكش مي شتابند.

مردم هميشه در خير خواهند بود تا وقتي امر به معروف و نهي از منكر مي كنند و در نيكي و پرهيزكاري به يكديگر ياري مي رسانند.

امام علي عليه السلام :

از حقوق واجب خدا بر بندگان، خيرخواهي به اندازه توان و ياري كردن يكديگر براي برپايي حق در ميان خود است.

تعاوني ها و مشاركت مردم در اقتصاد

تعاون، نوعي همكاري سازمان يافته مبتني بر قواعدي خاص است كه در پرتو مشاركت، همكاري و كمك متقابل مردم، نتايج اقتصادي معيّني از آن انتظار مي رود. اين نتايج، حاصل مردم گرايي و شركت دادن همه جانبه مردم در اداره امور جامعه است. در قانون اساسي به اين مهم تصريح شده كه يكي از اهداف جمهوري اسلامي، مشاركت همگاني مردم در تعيين سرنوشت سياسي، اقتصادي، اجتماعي و فرهنگي خويش است. تعاوني ها به موجب بهره گيري از مديريت مشاركتي حضور عامه مردم و اصل خودياري، كانون هاي اقتصادي مردمي هستند كه يك جريان بالنده اقتصاد سالم را تشكيل مي دهند؛ جرياني كه مبارزه و پيش گيري از آلودگي هاي اقتصادي مانند احتكار، تورّم، واسطه گري و گران فروشي را در دستور كار خود قرار مي دهد و مردم را به عنوان گروه هاي فعال اجتماعي، در فرآيند توسعه اقتصادي، سهيم مي سازد. جمهوري اسلامي با تقويت تعاوني ها، حس احترام به نفس و خودآگاهي را در ميان طبقات متوسط و محروم جامعه تقويت مي كند و آنها را از قدرتي كه در اختيار دارند، آگاه مي سازد.

تعاوني ها و افزايش صادرات

يكي از ويژگي هاي مهم تعاوني ها، همكاري و كار گروهي است. همچنين مهم ترين هدف واگذاري بخش هاي دولتي، مشاركت مردم و عمومي سازي تعاوني هاست. ازاين رو، با برنامه ريزي دقيق و هدايت شده و استفاده بهينه از ظرفيت هاي تعاوني و اجرايي، مي توان حضور بخش تعاون را در اقتصاد ملي و افزايش صادارات كشور برجسته تر كرد. صادرات تعاوني ها تحت تأثير عوامل داخلي و خارجي محدود مي شود. عوامل داخلي عبارتند از: كمبود سرمايه، نبود اطلاعات كافي و ضعف مديريت. عوامل خارجي نيز محدوديت هاي فني و كاغذبازي دست و پاگير اداري را در برمي گيرد. همچنين بخش تعاون به دليل جلب مشاركت عمومي و گروهي، كاركردن اقشار مختلف مردم، افزايش سطح عمومي اشتغال، كارآفريني مولّد، رقابت با محصولات خارجي، بهره مندي از تخفيف مالياتي و استفاده از تسهيلات اعتباري مؤسسات مالي كشور، ممتازترين جايگاه را در افزايش صادرات كشور دارد.

بخش تعاون در برنامه چهارم و پنجم توسعه

با توجه به اهميت بخش تعاون در حوزه اقتصاد، دو بند از سياست هاي كلي برنامه پنج ساله چهارم (بندهاي 47 و 48) و يك ماده مستقل از قانون برنامه چهارم (ماده 102) به توسعه بخش تعاون اختصاص يافت. نكته ديگر اينكه در خرداد ماه سال 1385، سياست هاي اصل44 قانون اساسي و نيز سياست هاي كلي توسعه بخش تعاون ابلاغ شد كه جهش بلندي در توسعه اقتصاد كشور به شمار مي آمد. اصل 44 قانون اساسي جمهوري اسلامي ايران، بخش تعاون را يكي از پايه هاي نظام اقتصادي كشور دانسته و بر بخش خصوصي مقدم ساخته است. دولت و نظام تصميم گيري كشور، به كارآفريني در سطح بالا و ظرفيت هاي بالقوه اين بخش توجه ويژه اي دارد. بنا بر اصل 44 قانون اساسي، سهم بخش تعاون در اقتصاد ملي تا پايان برنامه پنج ساله پنجم، به 25 درصد افزايش مي يابد. همچنين با ابلاغ بندهاي الف، ب و ج سياست هاي اصل44 قانون اساسي، پنجاه درصد از واگذاري ها به بخش تعاون تعلق مي گيرد و اين به معناي ايجاد شرايط مناسب براي رشد بخش تعاون به شمار مي آيد.

ويژگي تعاوني

تعاوني، همواره هزينه ها را كاهش مي دهد و از فرصت ها به بهترين شيوه استفاده مي كند. بر اساس سياست هاي كلي اصل44، دولت در بخش تعاون، با استفاده از روش هايي مانند: تخفيف مالياتي، ارائه تسهيلات اعتباري، حمايت از طريق مؤسسات مالي و نيز اقدام مؤثر براي كارآفريني مولّد، زمينه را براي فعاليت هاي اقتصادي در مسئله خصوصي سازي گسترش مي دهد. بهبود توان مندي و رقابت پذيري تعاوني ها مي تواند هم وضعيت اقتصاد داخلي را تقويت كند و هم شرايط را براي مشاركت فعال مردم در عرصه هاي اقتصادي و خصوصي سازي فراهم آورد و با برطرف ساختن بسياري از مشكلات، به رشد و توسعه امور اقتصادي در جامعه بينجامد.

تعاوني ها، كار جوانان و فارغ التحصيلان

يكي از مسائلي كه در برخي تعاوني ها كمتر به آن توجه شده، به كارگيري نيروي اجرايي تحصيل كرده و متخصص به منظور پيشبرد اهداف تعاوني است. بنابراين، ضروري است از راه جذب جوانان، فرهيختگان و نيز تربيت نيروي اهل فن مرتبط با زمينه فعاليت، پيشرفت تعاوني ها را تضمين كرد. با توجه به تعداد بالاي جمعيت جوانان جوياي كار در ايران، لازم است زمينه كار مناسب براي آنها فراهم شود. درباره كار جوانان بايد به اين نكته توجه كرد كه در حال حاضر، عرضه و تقاضاي نيروي كار با هم هماهنگ نيست و احتمال افزايش ميزان بي كاري در ميان قشر تحصيل كرده و متخصص جامعه فراوان است. در اين ميان، امكانات بالقوه بسياري در بخش تعاون وجود دارد كه مي تواند زمينه كار بي كاران را فراهم آورد. به عبارت ديگر، زمينه بسيار مناسبي براي ايجاد واحدهاي توليدي، خدماتي و كارآفريني براي همه قشرها به ويژه فارغ التحصيلان دانشگاه ها فراهم شده است كه با توجه به محدود بودن فعاليت هاي دولتي مي تواند در چارچوب تشكل هاي تعاوني صورت گيرد.

تعاوني ها و كار بانوان

حضور زنان در تشكل هاي خوديار و تعاوني ها، مناسب ترين شيوه براي شركت آنها در فعاليت هاي اقتصادي است. زنان با تشكيل تعاوني هاي توليدي، در كنار كار مولّد و جلوگيري از هدر رفتن سرمايه هاي كوچك، با كسب درآمد، نه تنها به خود، بلكه به معيشت خانواده كمك مي كنند. بنابراين، هدف از تأسيس تعاوني هاي زنان عبارت است از: بهبود وضعيت اقتصادي زنان، بالا بردن سطح تخصص و مهارت هاي ايشان، فراهم آوردن امكانات فعاليت هاي جمعي و مشاركتي در قالب تعاوني، ارائه طرح هاي مناسب كارآفرين باتوجه به فرهنگ و موقعيت جغرافيايي هر منطقه، تقويت هنرهاي دستي و سنتي مورد توجه بانوان و بالا بردن كيفيت اين هنرها با توجه به نياز بازارهاي داخلي و بين المللي. بر اين اساس، جامعه بايد با توجه به اين گنجينه عظيم ملي؛ يعني قدرت زنان و با ايجاد فرصت برابر و توجه به تفكر شايسته سالاري، زمينه را براي رشد اجتماعي، فرهنگي و اقتصادي زنان فراهم آورد.

بخش تعاون در چشم انداز 1404 هجري شمسي

بر اساس سند چشم انداز بيست ساله جمهوري اسلامي ايران در 1404 خورشيدي، كشوري است توسعه يافته، با جايگاه نخست اقتصادي، علمي و فن آوري در سطح منطقه با هويت اسلامي و انقلابي و الهام بخش در جهان اسلام و با تعامل سازنده و مؤثر در روابط بين الملل. در راستاي اهداف سند چشم انداز بيست ساله و سياست هاي كلي اصل 44 قانون اساسي ابلاغ شده از سوي مقام معظم رهبري، توسعه بخش تعاون در نظر گرفته شده است. اهداف بخش تعاون در چشم انداز 1404 خورشيدي عبارت است از: تعامل با اقتصاد جهاني، ارتقاي بهبود كيفيت زندگي مردم، بالا بردن سطح عدالت اجتماعي، بسترسازي براي رشد سريع اقتصادي، توزيع عادلانه ثروت ميان اقشار مختلف جامعه و دست رسي سريع افراد جامعه به كالاهاي مورد نياز با قيمت متعادل. 

ويژگي هاي برجسته انديشمندان وارسته همچون شهيد قدوسي كه زندگي آنان سرشار از تلاش هاي علمي، فرهنگي، مبارزاتي و همراه با رنج هاي فراوان است، نمونه اي از ارزش هاي الهي به شمار مي رود. اين خداجويان خوش خو در حيات بابركت خود، شمع گونه در اشتياق به معبود از جان مايه نهادند و سرانجام به ديدار حق شتافتند. درنگ در زندگي اين اسوه هاي فضل و فضيلت، نعمتي است تا با اقتدار به راه اين مربيان تقوا و راست قامتان جاويدان تاريخ، فضيلت هاي اخلاقي را در جامعه استوار سازيم و در ترويج فرهنگ فرزانگي و پرواپيشگي كوشا باشيم.

خانواده و ولادت

آخوند ملااحمد، عالمي بزرگ و مرجع امور شرعي مردمان نهاوند و نواحي اطراف آن به شمار مي رفت. اين دانشور بزرگ با كار در زمين هاي كشاورزي خود، زندگي را مي گذراند. مطالعه، عبادت و رسيدگي به امور شرعي و اجتماعي مردم، محور اصلي زندگي او بود. ملااحمد در پنجم ماه رجب، برابر دوازده مرداد 1306، صاحب فرزندي شد كه او را علي ناميد. مادر اين كودك كه از پرورش هاي پرمايه خانوادگي و نجابت ذاتي بهره اي داشت، با كوله باري از فضيلت و عطوفت، در رونق بخشيدن به كانون اين خانواده مي كوشيد و علي قدوسي در دامان پرمهر و محبت اين بانو، ايام خردسالي را گذراند.

دوران شكوفايي

شهيد آيت الله قدوسي كه آخرين فرزند خانواده بود، مقدمات تحصيل را در مكتب خانه و نزد پدر بزرگوارش آموخت و سپس دانش اندوزي را در آموزشگاه هاي جديد پي گرفت. در آن زمان، يكي از روحانيان كه براي تبليغ به نهاوند رفته بود، با وجود آنكه شناخت چنداني از خانواده قدوسي نداشت، يك روز پس از اقامه نماز، بر فراز منبر رفت و در سخنراني اش گفت: ديشب در رؤيايي راستين، رسول اكرم صلي الله عليه و آله را مشاهده كردم كه با دستان مبارك بر سر پسر ملااحمد عمامه گذاشت. اگر ايشان چنين فرزندي دارد و اكنون در مسجد حاضر است، خود را معرفي كند. پس از آنكه حاضران، علي را به او شناساندند، از منبر پايين آمد، علي را در آغوش گرفت و خطاب به وي گفت: مقامي عالي در انتظارت است، قدرش را بدان. پس از اين جريان، تحولي شگفت در وجود علي قدوسي پديد آمد و در سال1321 در حالي كه پانزده ساله بود، زادگاه و خانواده را به قصد تحصيل و اقامت در قم ترك گفت.

تحصيلات در قم

آيت الله قدوسي، درس هاي مقدمات و سطح حوزه علميه را نزد استادان وقت از جمله شهيد آيت الله صدوقي آموخت و پس از آن به درس خارج آيت الله بروجردي راه يافت. همچنين او اين افتخار را به دست آورد كه از محضر امام خميني رحمه الله در فقه و اصول استفاده كند و با همتي عالي، در سال1341 به مقام اجتهاد برسد. شهيد قدوسي از همان روزهاي تحصيل نزد حضرت امام، به ايشان علاقه مند شد و تصميم گرفت در حيات علمي، آموزشي، سياسي و اجتماعي خود، آن پير پارسا را اسوه خود قرار دهد و در پيمودن مسير تقوا و تزكيه از اخلاق و رفتار ايشان پيروي كند.

خوشه چيني از خرمن خرد

يكي از شخصيت هايي كه در شكوفايي بعد اخلاقي و عرفاني شهيد قدوسي بسيار مؤثر بود، علامه طباطبايي است. وي همراه شهيد مطهري و شهيد بهشتي به محضر اين عالم ربّاني راه مي يافت و جرعه هايي از حكمت و معنويت اين چشمه ملكوتي را به كام ذهن خويش سرازير مي ساخت. او پس از سال ها شاگردي نزد آن مفسر عالي قدر، چنان مورد توجه علامه قرار گرفت كه وي را به دامادي خود پذيرفت و دخترش، نجمه سادات طباطبايي را به عقد ازدواجش درآورد. علامه براي شهيد قدوسي احترام ويژه اي قائل بود و همواره مي گفت: «خداوند به اين مرد درايت شگفتي داده است.» ازاين رو، بخشي از كارهاي مهم خويش را به شهيد قدوسي مي سپرد و مي گفت: «هر وقت امري را به وي تفويض مي كنم، ديگر از بابت آن آسوده خاطرم».

روزهاي مقاومت

گام نهادن آيت الله قدوسي در عرصه هاي علمي و عرفاني، وي را از تلاش هاي سياسي باز نداشت و او در مبارزات مردم ايران به رهبري آيت الله كاشاني در سال1331و 1332 در صحنه هاي اجتماعي حضور يافت. سپس با فداييان اسلام ارتباط برقرار كرد و از حاميان نواب صفوي شد و در همان سال ها، آموزش هاي نظامي را در مناطق كوهستاني گذرانيد و در برپايي تظاهرات مردمي نقش برجسته اي داشت.

همچنين تنها كسي كه در شهر نهاوند در مقابل حزب توده ايستاد و امكان پيشرفت سرطاني آنان را در اين شهر گرفت، شهيد قدوسي بود و آن قدر پايداري اش ادامه يافت كه به عقب نشني طرفداران اين حزب در نهاوند انجاميد.

در نهضت امام خميني رحمه الله

شهيد قدوسي به عنوان يكي از شاگردان برجسته امام خميني رحمه الله در صف پيش تازان نهضت مقدس اسلامي قرار گرفت. او در شمار استادان حوزه علميه قم، فرياد دشمن كوب آن رهبر عالي قدر را با تمام وجود لبيك گفت و همراه علما و فقيهان حوزه، با افشاگري هاي پي درپي، روشنگري هاي مؤثر و اعتراض هاي شديد از راه نشريات، اعلاميه ها و سخنراني ها، به خنثي ساختن نقشه هاي استبداد و استكبار پرداخت. در روزهاي اختناق، گروهي از ياران امام يك تشكل مخفي را پديد آوردند كه بعدها به گروه يازده نفري موسوم شد. اين مجموعه براي نبرد با رژيم شاه، اصلاح نظام آموزشي حوزه و ايجاد تحرك در شخصيت هاي مبارز، نقش عمده اي را ايفا مي كرد. البته در فروردين 1345، اساس نامه گروه به دست ساواك افتاد و افراد آن تحت تعقيب قرار گرفتند. شهيد قدوسي هم كه مسئوليت اطلاعات و اخبار اين سازمان منسجم را عهده دار بود، دستگير و همراه آيت الله رباني شيرازي در زندان قزل قلعه زنداني شد. مزدوران رژيم او را بسيار شكنجه كردند، ولي نتوانستند كوچك ترين اعترافي از وي بگيرند.

تأسيس مدرسه حقاني

شهيد قدوسي پس از رهايي از زندان دژخيمان پهلوي، به قم رفت و اهداف خويش را در مورد اصلاح ساختار آموزشي حوزه پي گرفت. ازاين رو، همراه دكتر بهشتي كوشيد با حفظ اصالت هاي حوزه و تكيه بر امتيازها و ويژگي هاي برجسته اين نظام، برنامه هاي جديدي طراحي كند. برنامه ريزي دقيق آموزشي، استفاده از روش هاي ارزش يابي، آزمون هاي منظم، نظارت مستقيم بر متون درسي، از جمله برنامه هاي او در اين راستا بود. چنين تفكر اصلاحي، به تأسيس مدرسه حقاني انجاميد كه برخلاف مشكلات فراوان و كارشكني نظام ستم شاهي توانست موفقيت هاي اميدبخشي به دست آورد. شاگرداني در اين مدرسه تربيت شدند كه نيروهاي پرتوان، ورزيده و قابل اعتمادي براي نهضت اسلامي بودند و پس از استقرار نظام اسلامي نيز مسئوليت هاي حساسي را بر دوش گرفتند.

بنيان گذاري مكتب توحيد

از گام هاي ارزشمند شهيد آيت الله قدوسي براي ترويج ارزش هاي ديني و آشناكردن بانوان با اعتقادات و مباني فكري اسلام، تأسيس «مكتب توحيد» براي بانوان بود كه با موج استقبال خواهران از سراسر كشور روبه رو شد. جاري ساختن چنين چشمه اي در آن فضاي تيره و آشفته، از نوآوري، صداقت و استواري شهيد قدوسي حكايت دارد. طولي نكشيد كه ده ها خواهر متعهد از اين مكتب فارغ التحصيل شدند و خدمات ارزشمندي به زنان كشور، فرهنگ و اجتماع كردند. آنها در بسيج زنان بر ضد نظام ستم شاهي، بسيار مؤثر بودند.

دادستان دل سوز

شهيد قدوسي در آستانه ورود امام خميني رحمه الله به ايران، يكي از اعضاي فعال كميته استقبال بود و با توجه به سابقه مديريت و تواني كه در اين كار داشت، برخي از مسئوليت هاي حساس به وي سپرده شد.

پس از مدتي، امام در حكمي، ايشان را مأمور ستاد انقلاب اسلامي و ديگر مسائل شهرستان قم كرد.

عضويت در شوراي عالي قضايي و دادستاني كل انقلاب، از ديگر مسئوليت هايي بود كه امام خميني رحمه الله برعهده شهيد قدوسي نهاد. در آن زمان، بسياري از نيروهاي نفوذي و حتي عده اي از منافقان در نهاد دادستاني بودند كه آن شهيد براي آفت زدايي و اصلاحات بنيادي، تلاش هاي فراواني كرد و با مشورت شهيد دكتر بهشتي، نيروهاي مؤمن و انقلابي را جاي گزين اين گونه افراد ساخت. او نخستين كسي بود كه آيين نامه دادگاه هاي انقلاب را نوشت و تغييرات اصولي و زيربنايي در وزارت فرهنگ و ارشاد اسلامي با پيشنهادهاي سازنده او صورت گرفت. تلاش آن شهيد بر اين بود كه مقررات طاغوتي و ضداسلامي محو و قوانين ارزشمند اسلامي جاي گزين آنها شود.

روحي لطيف

شهيد قدوسي افزون بر علم گسترده و مديريت قدرتمند، انساني خودساخته و عالمي پرواپيشه بود. او اهل دعا و نماز شب بود. در ماه هاي محرم و صفر، زيارت عاشورايش ترك نمي شد و به خواندن زيارت جامعه كبيره اهتمام مي ورزيد. او به پيشگاه خاندان عصمت و طهارت از اعماق وجود ارادت داشت و همه ساله در خانه خودش روضه خواني برقرار مي ساخت. بسياري از خطبه هاي نهج البلاغه را با تسلط كامل به حافظه سپرده بود و در كلاس هاي درس اخلاق او انوار خاندان عترت جريان داشت. شركت كردن در درس اخلاق و عرفان او، براي حاضران اثراتي سازنده، رشددهنده و بيداركننده داشت و تعلقات فناپذير را فرو مي ريخت.

دقت در مصرف بيت المال و حق الناس

شهيد قدوسي درباره بيت المال و حق الناس دقت شگفتي داشت. او از چاي، نهار و امكانات اداري استفاده نمي كرد و تمامي حساب هاي دادستاني را به منزل مي برد و شخصا به آنها رسيدگي مي كرد. در امور حق الناس آن قدر دقت داشت كه وقتي مشروبات الكلي را توقيف مي كردند و محتواي شيشه هاي مشروب را به دستور ايشان مي ريختند، توصيه مي كرد شيشه هاي آنها به صاحبشان برگردانيده شود و مي گفت مشروب الكلي حرام است و مي توان آن را از ميان برد، ولي شيشه ها شامل اين حكم نمي شود. با احتياط بسيار، جلو هر نوع راهي را كه امكان داشت ناحق باشد، مي بست و به همين دليل، از پذيرش هرگونه هديه اي پرهيز داشت. در طول مدت مسئوليت دادستاني، هرگز حقوقي براي خود در نظر نگرفت و از امكانات و مزايايي كه حق او بود، استفاده نكرد، با اينكه جواز استفاده مشروع از اين وسايل را خود صادر مي كرد. او همواره مي كوشيد افرادي را بر بيت المال بگمارد كه كاملاً متوجه باشند آنچه در اختيارشان است، نزد خداوند حساب و كتاب دقيق دارد و مربوط به عموم مردم است، نه گروهي خاص.