روز جهاني زنان هر ساله در ۸ مارس برگزار مي‌شود. اين روز، روز بزرگِ برپايي جشن‌هايي براي زنان در كل جهان است. بسته به مناطق مختلف، تمركز جشن روي بزرگداشت، قدرداني، ارائهٔ عشق به زن و برگزاري جشني براي دستاوردهاي اقتصادي، سياسي و اجتماعي زنان است.
اين روز در ابتدا به عنوان يك رويداد سياسي سوسياليستي آغاز شد، اما بعدها در فرهنگ بسياري از كشورها آميخته شد (در درجه اول اروپاي شرقي، روسيه و شوروي سابق). روز جهاني زنان در بسياري از مناطق رنگ و بوي سياسي خود را از دست داده و تبديل به مناسبتي براي مردان شده تا عشق خود را به زنان بيان كنند (چيزي شبيه به روز مادر و روز ولنتاين). با اين حال در مناطقي ديگر (مانند استراليا)، اصل سياسي و زمينه حقوق بشري كه توسط سازمان ملل متحد تعيين شده، با قدرت اجرا مي‌شود و آگاهي سياسي و اجتماعيِ اميدوار كننده‌اي از مبارزات زنان در سراسر جهان به ارمغان مي‌آورد. سازمان ملل هم از سال ۱۹۷۷ اين روز را به عنوان «روز حقوق زنان و صلح بين‌المللي» به رسميت مي‌شناسد.
گياه حساس (يا حساسه يا درخت گل ابريشم)، نمادي از جشن روز زن در كشورهاي ايتاليا و روسيه است.[۱] همچنين گل ميموزا يكي از نمادهاي اين روز است.
- در هشتم مارس ۱۸۵۷، زنان كارگر كارگاه‌هاي پارچه‌بافي و لباس‌دوزي در نيويورك آمريكا به خيابان‌ها ريختند و خواهان افزايش دست‌مزد، كاهش ساعات كار و بهبود شرايط بسيار نامناسب كار شدند. اين تظاهرات با حمله پليس و كتك‌زدن زنان برهم خورد.
- سال ۱۹۰۷ در دوره‌اي كه مبارزات زنان براي تأمين حقوق سياسي و اجتماعي اوج گرفته بود، به مناسبت پنجاه‌مين سال‌گشت تظاهرات نيويورك در هشتم مارس، زنان دست به تظاهرات زدند.
- ايده انتخاب روزي از سال به‌عنوان «روز زن» نخستين بار در جريان مبارزه زنان نيويورك با شعار «حق راي براي زنان» مطرح شد. دو هزار زن تظاهر كننده در ۲۳ فوريه ۱۹۰۹ پيشنهاد كردند كه هر سال در روز يك‌شنبه آخر فوريه، يك تظاهرات سراسري در آمريكا به مناسبت «روز زن» برگزار شود.
- در سال ۱۹۱۰، «دومين كنفرانس زنان سوسياليست» كه كلارا زتكين از رهبران آن بود، به مسئله تعيين «روز بين‌المللي زن» پرداخت. زنان سوسياليست اتريشي قبلاً روز «اول ماه مه» را پيشنهاد كرده بودند. اما اول ماه مه، جايگاه و مفهومي داشت كه مي‌توانست اهميت و جايگاه مبارزه مشخص بر سر مسئله زن را تحت‌الشعاع قرار دهد. زنان سوسياليست آلمان، روز ۱۹ مارس را پيشنهاد كردند. مناسبت اين روز، مبارزات انقلابي در سال ۱۸۴۸ عليه رژيم پادشاهي پروس بود كه به عقب‌نشيني لفظي حكومت در نوزدهم مارس همان سال، من‌جمله در مورد مطالبات زنان، انجاميد. «دومين كنفرانس زنان سوسياليست» تاريخ برگزاري نخستين مراسم «روز زن» را ۱۹ مارس ۱۹۱۱ تعيين كرد. تصميم‌گيري قطعي براي تعيين «روز جهاني زن» به بعد موكول شد.
- بعد از انتشار قطعنامه كنفرانس در مورد تعيين «روز جهاني زن»، انترناسيونال دوم از اين تصميم حمايت كرد، و نخستين تشكيلاتي بود كه اين روز را به رسميت شناخت.
- ۱۹ مارس ۱۹۱۱ خيابان‌هاي آلمان، اتريش، سوئيس و دانمارك با مارش زنان به لرزه در آمد. شمار زنان تظاهر كننده در اتريش به ۳۰ هزار نفر مي‌رسيد. نيروهاي پليس به تظاهرات حمله بردند و به زدن زنان پرداختند و گروهي را دستگير كردند.
- سال ۱۹۱۳ "دبيرخانه بين‌المللي زنان" (يكي از نهادهاي انترناسيونال سوسياليستي دوم)، هشتم مارس را با خاطره مبارزه زنان كارگر در آمريكا، به‌عنوان «روز جهاني زن» انتخاب كرد. در همان سال، زنان زحمتكش و زنان روشنفكر انقلابي در روسيه تزاري و در سراسر اروپا، مراسم «۸ مارس» را بشكل تظاهرات و ميتينگ برگزار كردند.
- در سال ۱۹۱۴ جنگ جهاني اول درگرفت. در اروپا كه مركز جنگ بود، زنان انقلابي تلاش كردند تظاهرات ۸ مارس ۱۹۱۵ و ۱۹۱۶ را تحت شعار مركزي "عليه جنگ امپرياليستي" برگزار كنند. در كشورهاي درگير جنگ، طبقات مختلف به موافقان و مخالفان جنگ تقسيم شده بودند و انشعاب در صفوف جنبش زنان، مانع از برگزاري سراسري و گسترده «روز جهاني زن» شد.
- در سال ۱۹۱۷ تظاهرات زنان كارگر در پتروگراد عليه گرسنگي و جنگ و تزاريسم، بانگ آغازين انقلاب روسيه بود. كارگران شهر در پشتيباني از اين تظاهرات، اعلام اعتصاب عمومي كردند. ۸ مارس ۱۹۱۷ به يك روز فراموش نشدني در تاريخ انقلاب روسيه تبديل شد.
- سال ۱۹۲۱، "كنفرانس زنان انترناسيونال سوم كمونيستي" در مسكو برگزار شد. در آن كنفرانس، روز ۸ مارس به‌عنوان «روز جهاني زن» بتصويب رسيد. كنفرانس، زنان سراسر دنيا را به گسترش مبارزه عليه نظم موجود و براي تحقق خواسته‌هايشان فرا خواند.
- از اواسط دهه ۱۹۳۰، دنيا يك بار ديگر بسوي جنگ جهاني جديد روان شد. برگزاري تظاهرات «روز جهاني زن» در كشورهايي كه تحت سلطه فاشيسم بودند، غير قانوني اعلام شد. علي‌رغم اين ممنوعيت، در هشتم مارس ۱۹۳۶، زنان در برلين تظاهرات كردند. در همان روز، اسپانياي فاشيست شاهد تظاهرات هشتم مارس در مادريد بود. ۳۰ هزار زن كمونيست و جمهوريخواه، شعار "آزادي و صلح" سر دادند.
- در پي جنگ جهاني دوم، انقلابات و جنبشهاي رهايي‌بخش در كشورهاي چندي درگرفت. چين با شمار عظيم زنان و مردانش در زماني كوتاه گامهاي بزرگي در جهت رهايي زنان به پيش برداشت. در آن سال‌ها، عمدتاً دولت‌ها و تشكيلات مترقي و انقلابي در بر پايي «روز جهاني زن» مي‌كوشيدند.
- در دهه ۱۹۶۰، در كشورهاي آسيا و آفريقا و آمريكاي لاتين جنبشهاي رهايي‌بخش بپا خاسته بود. در كشورهاي سرمايه‌داري پيشرفته نيز جنبشها و مبارزات انقلابي و ترقيخواهانه بالا گرفته بود و جنبش رهايي زن نيز اوج و گسترشي چشمگير يافت.
- در آمريكا و اروپا، زنان عليه سنن و قيود و قوانين مردسالارانه و احكام اسارت بار كليسايي بپا خواستند. در جنبش زنان موضوعاتي نظير حق طلاق، حق سقط جنين، تامين شغلي، منع آزار جنسي، ضديت با هرزه‌نگاري، كاهش ساعات كار روزانه و غيره مطرح شد. اين جنبش موفق شد در برخي از اين زمينه‌ها پيشروي كند. در تظاهرات هشتم مارس ۱۹۶۹ زنان در دانشگاه بركلي در آمريكا گرد آمدند و عليه جنگ در ويتنام تظاهرات كردند.
- در سال ۱۹۷۷ سازمان ملل در قطعنامه‌اي ۸ مارس را با عنوان «روز حقوق زنان و صلح بين‌المللي» وارد تقويم رسمي خود كرد.[۲]
- بعد از خاتمه جنگ جهاني دوم و بالاخص از اواخر دهه ۱۹۷۰، با توسعه سرمايه‌داري به كشورهاي عقب مانده، بخش‌هاي بزرگ‌تري از زنان درگير كار و تحصيل گشتند. در عين حال، زنان همچنان در جامعه موقعيتي درجه دوم داشته و اسير نظام مردسالار بودند. اين تناقض، مسئله زن را حادتر و انفجاري تر كرد.