امروز را زادروز حكيم توس، فردوسي بزرگ دانسته اند. سوم دي ماه روزي بود كه فرزندي از ايران اسلامي در ديار خراسان و در روستاي پاژ قدم به عرصه گيتي نهاد تا كاري كند كارستان، داستان او از روزي آغاز شد كه پاژ لبخند زد و ايران شكفت. او افق نگاهش را به دوردست كشاند و شكوفايي فرهنگ و زبان فارسي را نشانه رفت. آن روز كه سوم دي سيصد و بيست و نه و درست در آغازين روزهاي زمستان بود، بهار را نويد داد و روزها و سال هايي كه ايران بدان افتخار خواهد كرد. آن روز درخت تنومند زبان فارسي به شكوفه نشست، برگ و بار داد و در روزگاري كه «شاهنامه» پديد آمد، زبان فارسي و فرهنگ ايران اسلامي به قامت ايستاد. او در روزگاري كه سخن گفتن از «علي» دشوار بود و به قيمت جان، از پهن كشتي نجاتي گفت كه محمد(ص) و علي(ع) و خاندانش در آن جاي گرفته اند و اين كه راه رستگاري نشستن در اين كشتي است. در روزگاري كه مي رفت تاريخ ايران موزه نشين شود دفتر تاريخ ايران و ايراني را گشود تا نشاني از «بودن» و «ماندن» ما را گواه باشد. در روزگاري كه «من»ها حكمراني مي كرد او از «يزدان» گفت و «خداوند» و سراسر شاهنامه اش نشاني از حس توحيد جويي و يكتا طلبي او دارد. او از اخلاق گفت كه گوهر و بن مايه فرهنگ اسلامي است و اساس بعثت پيامبر اكرم(ص) بر آن است، درس هاي اخلاقي شاهنامه چنان است كه خود مي تواند يك كتاب اخلاقي خوانده شود و در واقع فردوسي از اين منظر نخستين آموزگار اخلاق در شعر فارسي است كه كامل و منسجم نكات ظريف اخلاقي را در قالب داستان هاي شاهنامه بيان كرده است.
هر ساله در كشورهاي مختلف همزمان با سالروز تولد شخصيت هاي ادبي، برنامه هاي ويژه اي برگزار مي شود. مثلاً در يكصد و پنجاهمين سال تولد آنتوان چخوف، داستان نويس و نمايشنامه نويس روسي، مدودف رئيس جمهور اين كشور با سفر به زادگاه چخوف بر مزار اين نويسنده حضور يافت. نمايشي از «باغ آلبالو» و چند نمايش نامه ديگر او روي صحنه رفت. علاوه بر جشن هاي متعدد در روسيه در برخي كشورهاي اروپايي نيز جشن هاي سالروز تولد چخوف برگزار شد. در دويستمين سالگرد تولد چارلز ديكنز ده ها فيلم سينمايي كه از روي آثار او ساخته شده است در اروپا به نمايش درآمد. در سالگرد تولد فوئنتس در مكزيك كه با حضور رئيس جمهور اين كشور در كاخي تاريخي برگزار شد، همايش، چاپ كتاب و برگزاري نمايشگاه از جمله برنامه هاي اين روز بود. اين اتفاقات به طور معمول در اكثر كشورها خصوصاً كشورهاي غربي در سالروز تولد مشاهيرشان برگزار مي شود كه معمولاً همراه با برنامه هايي براي عموم هم هست. به طور مثال تسهيلات رايگان يا نيم بها براي خدمات عمومي مثل سينما - تئاتر، حمل و نقل عمومي و امثال آن و نيز برگزاري مراسم جشن در سطح شهرها از جمله برنامه هايي است كه براي چنين روزهايي تدارك مي بينند تا نام و آوازه نويسنده و شاعر خود را بلندتر از آن چه هست به گوش فرزندان خود و ديگر جوامع برسانند. اين چند نمونه را فقط نوشتم تا مقايسه كنم با زادروز فردوسي در ايران و به ويژه شهر فردوسي يعني مشهد!
روزنامه خراسان علاوه بر ويژه نامه فردوسي كه دريادروز فردوسي چاپ كرد، يك ويژه نامه ديگر هم در ۱۹ تير امسال چاپ و منتشر كرد با عنوان «قصه توس». اين ويژه نامه به مناسبت سالروز حضور مقام معظم رهبري در توس در ۱۹ تير ۷۵ تهيه شد. بد نيست همزمان با زادروز فردوسي نگاهي داشته باشيم به برخي مطالب كه در اين ويژه نامه درج شد و نشان مي دهد ما نه تنها براي ياد روز و زادروز فردوسي برنامه هايي در خور نداريم كه به زادگاه و آرامگاه او هم چندان كه بايسته و شايسته است توجهي نمي كنيم. در آن ويژه نامه از طرح احياي توس سخن گفته شد كه پس از ديدار رهبري مطرح بود. دكتر ياحقي كه پيگير اين طرح شده بود نكته عجيبي گفت كه تيتر گفت وگوي اوباما شد. ياحقي در يك كلام گفت: «پيگيري نشد. مأيوس شديم» ياحقي البته سير ماجرا را توضيح داد كه چه طرح هايي براي احياي توس و آرامگاه داشتيم و چه سازمان ها و وزارت خانه هايي پاي كار آمدند اما در نيمه رها كردند.سرمايه گذاران از هفت خان سرمايه گذاري در توس گفتند و اين كه نمي شود براي سرمايه گذاري در اين منطقه اطمينان داشت. ماجراي سرنوشت بي نتيجه پرونده ارسالي توس به يونسكو مرور شد و اين كه چه موانعي بر سر راه اين ثبت جهاني است و كسي آستين همت بالا نمي زند. مردم و گردشگران از وضعيت نابسامان توس گفتند و اين كه «دل هر گردشگري از غربت فردوسي به درد مي آيد». رجبعلي لباف خانيگي كه عمري را صرف ميراث فرهنگي كشور و خصوصاً خراسان كرده است دلايل اهميت شهر توس را در تاريخ بيان كرد و اين كه بررسي هاي تاريخي نشان از شكل گيري و تداوم تمدن در منطقه توس دارد. در مطلبي وضعيت حكيم توس را با آرامگاه هاي برخي مشاهير ادبي جهان مقايسه كرديم و اين كه نسبت به آرامگاه امثال گوته، چخوف، مولانا و تولستوي حال و روز آرامگاه فردوسي فاجعه بار است.
به «پاژ» زادگاه فردوسي هم سري زديم و از چند ديوار كاهگلي، اتاقك هاي بدون سقف و زباله و خاكروبه اي نوشتيم كه مي گويند «خانه فردوسي است» جايي كه مي تواند مركزي براي گردشگري باشد و جايي براي گراميداشت زادروز فردوسي. جايي كه اگر آباد باشد احتمالاً مسئولان در زادروز فردوسي به آن جا مي روند تا اداي احترام كنند. به هر حال آرزو بر جوانان عيب نيست!
از دعواهاي بي نتيجه و جلسات و مصوبه هاي بي سرانجام طرح الحاق توس به مشهد نوشتيم و اين كه حال و روز فردوسي، توس و پاژ هم چنان غم انگيز است.
امروز قرار است در همايش فرهنگسراي فردوسي در مشهد -اگرچه نه در خور بزرگي فردوسي-دكتر نعمت ا... فاضلي، استاد دانشگاه علامه طباطبايي با موضوع «فردوسي، گذشته، حال و آينده» سخنراني كند و دكتر محمدحسين پاپلي يزدي از «فردوسي حكيم نظريه پرداز» سخن بگويد كه اتفاقاً اين موضوع يعني نظريه پردازي در شاهنامه محور گفت وگوي ما با دكتر پاپلي يزدي در ويژه نامه فردوسي بود كه ۲۵ ارديبهشت سال جاري منتشر شد. در آن گفت وگو دكتر پاپلي معتقد بود: «در مطالعه شاهنامه به اين نكته رسيدم كه فردوسي يك نظريه پرداز است. او يك راوي ساده نيست بلكه اخباري كه به او رسيده را با نظريه پردازي همراه كرده است كه متأسفانه به اين وجه فردوسي توجه نشده است. ما امروز كرسي هاي نظريه پردازي راه انداخته ايم كه به خصوص در حوزه علوم انساني تقريباً ارجاعات به نظريه هاي غربي است در حالي كه با مطالعه شاهنامه متوجه شدم نظريه هاي شهري و روستايي و جغرافيايي در آن وجود دارد كه يا قبل از فردوسي بوده كه از قدمت و سابقه اين مسائل حكايت مي كند و يا خود فردوسي گفته كه ذهن نظريه پرداز او را نشان مي دهد.» و دكتر پاپلي به نمونه هايي اشاره كرد و گفت: «بحث بيمه بازنشستگي و يا پرداخت مخارج و هزينه رزمندگان، مجروحان و حتي خانواده درگذشتگان از جمله مباحثي است كه در شاهنامه آمده است و جالب اين كه اين اتفاقات تا ۱۰۰ سال پيش حتي در اروپا مطرح نبود و اگر كسي در جنگ ها غنائمي به دست مي آورد موفق مي شد و گر نه هيچ سودي نمي برد. نكته ديگر بحث خشكسالي و بيمه خشكسالي است كه در شاهنامه وجود دارد و شاهان تأكيد كرده اند كه به خسارت ديدگان خشكسالي از خزانه مبالغي پرداخت شود و حتي ماليات آن ها حذف شود و يا براي چند سال از دادن ماليات معاف شوند. در حدود ۱۲-۱۰ بيت از شاهنامه وظايف ۵ وزارتخانه و سازمان اجتماعي را كه امروز ما داريم مشخص كرده است مثل سازمان بازنشستگي، تأمين اجتماعي و بهزيستي.» دكتر پاپلي معتقد است: «تاكنون ۱۲۰ نظريه از شاهنامه استخراج كرده ام كه فكر مي كنم به ۳۰۰ نظريه برسد. نظريه هايي كه حدود ۷۰ مورد آن را الان به غربي ها نسبت مي دهند.»