شرايط اجتماعي ملاصدرا :
صدرالمتالهين، حكيم خانه به دوشي بود كه به جرم آزادگي روح و فكر ، مجبور شد از پايتخت و پايتخت نشينان روي گرداند. وي در مقدمه ي كتاب " اسفار" ، دلايل بيزاري خود را از جاهلان فرزانه نماي زمان خويش و عزلت و تصوف خود در كهك (روستايي دورافتاده در سي كيلومتري شهر قم) را بيان داشته است. پس از بازگشت به شيراز ، شهرت صدراي شيرازي عالمگير شده بود و طالبان حكمت از نواحي و اطراف براي درك فيض به حضورش مي شتافتند.
او خود در مقدمه ي اسفار مي گويد: «..... به تدريج آنچه در خود اندوخته بودم، همچون آبشاري خروشان فرود آمد و چون دريايي پر موج، در منظر جويندگان و پويندگان قرار گرفت. » ملاصدرا پس از فراگيري علوم از استادانش ، براي تدريس به قم رفت و پس از آن به امر شاه عباس دوم به شيراز بازگشت و در آنجا به تدريس مشغول گرديد.
او شاگردان بسيار داشت كه از آن جمله ، ملامحسن فيض كاشاني و ملا عبد الرزاق لاهيجي را مي توان نام برد.
ملاصدرا درنهم جمادي الاولي سال 980 قمري در شيراز ديده به جهان گشود
-- شخصيت فلسفي ملاصدرا :
در زمان حيات ملاصدرا ، يعني در اواخر قرن دهم و شروع قرن يازدهم هجري ، كلام و فلسفه از علوم رايج و محبوب آن زمان به شمار مي رفت. دليل عمده ي گسترش اين علم نسبت به ساير علوم آن زمان مانند فقه، ادبيات عرب، رياضي، نجوم ، طب و ...، همچنين هنرهاي رايج آن زمان مانند خط ، معماري و كتيبه را مي توان در شرايط اجتماعي آن دوران كه خود زاييده ي شرايط سياسي حاكم بر كشور بود جستجو نمود. عدم وابستگي و استقرار ومركزيت حكومت وقت، امنيت و آزادي خاصي را حكم فرما ساخته بود كه شكوفا شدن استعداد ها و گسترش هنر و علم را در پي داشت.
-- شخصيت عرفاني ملاصدرا :
صدرالدين محمد در علوم متعارف زمان ، به ويژه در فلسفه اشراق ، مكتب مشاء ، كلام ، عرفان و تفسير قرآن مهارت يافت. او آثار فلسفي متفكراني چون سقراط و فلاسفه ي هم عصر او، افلاطون، ارسطو و شاگردانش و دانشمنداني چون ابن سينا و خواجه نصرالدين طوسي را دقيقاً بررسي نمود، موارد ضعف آنها را باز شناخت و مسايل مبهم مكاتب را به خوبي دانست.
اگرچه او از مكتب اشراق ، بهره ها برد ولي هرگز تسليم عقايد آنان نشد و گرچه شاگرد مكتب مشاء گرديد ليكن هرگز مقيد به اين روش نشد. " حكمت متعاليه " مهمترين كتاب ملاصدرا به شمار مي آيد كه حاوي ژرف ترين پاسخ ها به مسائل فلسفي است. ملاصدرا ، علاوه بر سلوك درعرفان ، به عنوان يكي از موفق ترين فلاسفه ، مطرح مي باشد كه با طي كردن مراحل مختلف، گنجينه ي با ارزشي را براي ساخت قلعه اي از دانش كشف نمود كه با نور جاوداني حقيقت مي درخشد.
خانه تاريخي ملاصدرا در غرب روستاي كهك - قم
ملاصدرا مي نويسد:
« من وقتي ديدم زمانه با من سر دشمني دارد و به پرورش اراذل و جهال مشغول است و روز به روز شعله هاي آتش جهالت و گمراهي برافروخته تر و بدحالي و نامردي فراگيرتر مي شود ، ناچار روي از فرزندان دنيا برتافتم و دامن از معركه بيرون كشيدم و از دنياي خمودي و جمود و ناسپاسي به گوشه اي پناه بردم و در انزواي گمنامي و شكسته حالي پنهان شدم . دل از آرزوها بريدم و همراه شكسته دلان بر اداي واجبات ، كمر بستم و كوتاهي هاي گذشته را در برابر خداي بزرگ به تلافي برخاستم.
نه درسي گفتم و نه كتابي تأليف نمودم ؛ زيرا اظهار نظر و تصرف در علوم و فنون و القاي درس و رفع اشكالات و شبهات و .... نيازمند تصفيه روح و انديشه ، تهذيب خيال از نابساماني و اختلال ، پايداري اوضاع و احوال ، و آسايش خاطر از كدورت و ملال است و با اين همه رنج و ملالي كه گوش مي شنود و چشم مي بيند چگونه چنين فراغتي ممكن است... ، ناچار ازهمراهي با مردم دل كندم و از انس با آنان مأيوس گشتم تا آنجا كه دشمني روزگار و فرزندان زمانه بر من سهل شد و نسبت به انكار و اقرارشان ، و عزت و اهانتشان بي اعتنا شدم.
آن گاه روي فطرت به سوي سبب ساز حقيقي نموده ، با تمام وجودم در بارگاه قدسش به تضرع و زاري برخاستم و مدتي طولاني بر اين حال گذراندم ؛ سرانجام در اثر طول مجاهدت و كثرت رياضت ، نورالهي در درون جانم تابيدن گرفت و دلم از شعله شهود مشتعل گشت. انوار ملكوتي بر آن افاضه شد و اسرار نهاني جبروت بر وي گشود و در پي آن به اسراري دست يافتم كه در گذشته نمي دانستم و رمزهايي برايم كشف شد كه به آن گونه از طريق برهان نيافته بودم و هر چه از اسرارالهي ، حقايق ربوي ، وديعه هاي عرشي و رمز و راز صمدي را با كمك عقل و برهان مي دانستم با شهود و عيان روشنتر يافتم. در اينجا بود كه عقلم آرام گرفت و استراحت يافت و نسيم انوار حق ، صبح و عصر و شب و روز بر آن وزيد و آنچنان به حق نزديك شد كه همواره با او به مناجات نشست .»
آثار ملاصدرا:
از ملاصدرا آثار درخشاني باقي مانده است كه برخي از آنها عبارتند از : اسفار اربعه ، مبدأ و معاد ، ديوان اشعار، حدوث العالم ، مفاتيح الغيب ، متشابهات القرآن.
وفات ملاصدرا :
حكيم وارسته در طول عمر 71 ساله اش هفت بار با پاي پياده به حج مشرف شد و گل تن را با طواف كعبه دل صفا بخشيد و در آخر نيز سر بر اين راه نهاد و به هنگام آغاز سفر هفتم يا در بازگشت از آن سفر به سال 1050 ه .ق در شهر بصره تن رنجور را وداع نمود و در جوار حق قرار گرفت ، و در همانجا به خاك سپرده شد. اگر چه امروز اثري از مزار او نيست اما عطر دلنشين حكمت متعاليه از مُركب نوشته هايش همواره مشام جان را مي نوازد.
منبع : tebyan.net