شرح كامل عمليات بيت المقدس

در حالي كه اشغال خرمشهر توسط عراق به عنوان آخرين و مهم ترين برگ برنده اين كشور براي وادار ساختن ايران به شركت در هر گونه مذاكرات صلح تلقي مي شد، آزاد سازي اين شهر مي توانست سمبل تحميل اراده سياسي جمهوري اسلامي بر متجاوز و اثبات برتري نظامي اش باشد.

بر همين اساس، با توجه به اين كه منطقه عمومي غرب كارون آخرين منطقه مهمي بود كه هم چنان در اشغال عراق قرار داشت، از يك سو فرماندهان نظامي ايران براي انجام عمليات در اين منطقه اشتراك نظر داشتند، و از سوي ديگر عراق نيز كه طراحي عمليات آزادسازي خرمشهر را پس از عمليات فتح المبين قطعي و مسجل مي پنداشت، با در نظر گرفتن اهميت اين شهر و جايگاه آن در دفاع از بصره، به ضرورت حفظ اين منطقه معتقد بود. از اين رو، بلافاصله پس از اتمام عمليات فتح المبين، در حالي كه قواي ارتش عراق در منطقه عمومي خرمشهر تقويت مي شد، به تمام يگان هاي تحت امر قرارگاه مركزي كربلا دستور داده شد تا ضمن بازسازي و تجديد قوا، به شناسايي و طراحي عمليات بپردازند.

اهداف عمليات

مهم ترين اهدافي كه در اين عمليات دنبال مي شد، عبارت بودند از:

-         انهدام نيروي دشمن، حداقل بيش از دو لشكر.

-         آزاد سازي حدود 5400 كيلومتر مربع از خاك ايران؛ از جمله شهرهاي خرمشهر، هويزه و پادگان حميد.

-         خارج نمودن شهرهاي اهواز، حميديه و سوسنگرد از برد توپخانه دشمن.

-         تامين مرز بين المللي (حدفاصل پاسگاه طلائيه تا شلمچه).

-         آزادسازي جاده اهواز – خرمشهر و خارج شدن جاده اهواز – آبادان از برد توپخانه دشمن.

منطقه عمليات

منطقه عمومي عمليات بيت المقدس در ميان چهار مانع طبيعي محصور است، كه از شمال به رودخانه كرخه كور، از جنوب به رودخانه اروند، از شرق به رودخانه كارون و از غرب به هور الهويزه منتهي مي شود.

منطقه مزبور به جز جاده نسبتا مرتفع اهواز – خرمشهر، فاقد هر گونه عارضه مهم براي پدافند است. همين امر موجب شد تا زمين منطقه – به دليل مسطح بودن – براي مانور زرهي مناسب، و براي حركت نيروهاي پياده – به دليل در ديد و تير قرار داشتن – نامناسب باشد. نقاط حساس و استراتژيك منطقه شامل بندر و شهر خرمشهر، پادگان حميد، جفير، جاده آسفالت اهواز –  خرمشهر، شهر هويزه و رودخانه هاي كارون،  كرخه كور و اروند  بود.

استعداد دشمن

تا قبل از آغاز عمليات بيت المقدس، استعداد نيروهاي دشمن به ترتيب زير بود:

-         لشكر 6 زرهي؛ از جنوب رودخانه كرخه تا هويزه.

-         لشكر 5 مكانيزه؛ از غرب اهواز تا روستاي سيد عبود.

-         لشكر 11 پياده از سيد عبود تا خرمشهر –  تيپ هاي 22، 48، 44 مامور حفاظت از خرمشهر بودند.

-         لشكر 3 زرهي در شمال خرمشهر.

با شروع عمليات نيز يگان هاي ديگري از ارتش عراق به منطقه اعزام شدند كه در مجموع تمامي يگان هايي كه در منطقه درگيري حضور يافتند، عبارت بودند از:

-         لشكر 5 مكانيزه؛ شامل: تيپ هاي 26 و 55 زرهي و تيپ هاي 15 و 20 مكانيزه.

-         لشكر 6 زرهي؛ شامل: تيپ هاي 16 و 30 زرهي و تيپ  25 مكانيزه .

-         لشكر 3 زرهي؛ شامل: تيپ هاي 6،12 و 53 زرهي و تيپ 8 مكانيزه .

-         لشكر 9 زرهي؛ شامل: تيپ هاي 35 و 43 زرهي و تيپ 14 مكانيزه .

-         لشكر 10 زرهي؛ شامل: تيپ هاي 17 زرهي و 24 مكانيزه .

-         لشكر 11 پياده؛ شامل: سه تيپ سازمان 44، 48 و 49 پياده و سه تيپ تحت امر 45 ، 113 و 22 پياده.

-         لشكر 12 زرهي؛ شامل: تيپ هاي 46 مكانيزه و 37 زرهي.

-         لشكر 7 پياده؛ شامل: تيپ هاي 19 و 39 پياده.

-         تيپ مستقل 10 زرهي.

-         تيپ هاي مستقل 109، 419، 416، 90، 417، 601، 602، 605، 606، 409، 238 و 501 پياده.

-         تيپ هاي 31، 32 و 33 نيروي مخصوص.

-         تيپ هاي 9، 10 و 20 گارد مرزي.

-         تعداد 30 گروهان كماندو.

-         تعداد 10 قاطع جيش الشعبي (هر قاطع 450 نفر).

-         گردان تانك مستقل سيف سعد.

-         گردان هاي شناسايي حطين، صلاح الدين، حنين.

-         توپخانه دشمن نيز از 530 قبضه توپ در انواع مختلف تشكيل شده بود كه به طور تقريبي عبارت بود از 30 گردان.

طرح عمليات

در طراحي عمليات، تهاجم از طريق عبور از رودخانه كارون و پيشروي به سوي مرز بين المللي و سپس آزادسازي شهر خرمشهر مد نظر قرار گرفته و چنين استدلال مي شود كه حمله به جناح دشمن، كه عمدتا به سمت شمال آرايش گرفته بود، عامل موفقيت عمليات است.

هم چنين، شكستن خطوط اوليه دشمن و عبور از رودخانه و گرفتن سرپل در غرب كارون تا جاده آسفالته اهواز – خرمشهر به عنوان اهداف مرحله اول و ادامه پيشروي به سمت مرز و تامين خرمشهر به عنوان اهداف مرحله دوم تعيين شدند.

بر همين اساس، محورهاي عملياتي هر يك از قرارگاه ها به ترتيب زير مقرر گرديد:

1-     محور شمالي؛ قرارگاه قدس (با عبور از رودخانه كرخه).

2-     محور مياني؛ قرارگاه فتح (با عبور از رودخانه كارون و پيشروي به سمت جاده اهواز – خرمشهر).

3-     محور جنوبي؛ قرارگاه نصر (با عبور از كارون و پيشروي به سمت خرمشهر). 

شرح عمليات

سرانجام عمليات بيت المقدس در 30 دقيقه بامداد روز 10 ارديبهشت 1361 با قرائت رمز عمليات بسم الله الرحمن الرحيم . بسم الله القاسم الجبارين، يا علي ابن ابي طالب از سوي فرماندهي آغاز شد.

شهيد آيت الله صدوقي و آيت الله مشكيني نيز كه در كنار فرماندهان سپاه و ارتش در قرارگاه كربلا حضور داشتند، هر يك به طور جداگانه، پيام هايي را به وسيله بي سيم خطاب به رزمندگان اسلام قرائت كردند.

عمليات بيت المقدس را به چهار دوره زماني به شرح زير مي توان تقسيم كرد:

مرحله اول : در محور قرارگاه قدس (شمال كرخه كور) به دليل هوشياري دشمن و وجود استحكامات متعدد، پيشروي نيروها به سختي امكان پذير بود و در اين ميان تنها تيپ هاي 43 بيت المقدس و 41 ثارالله موفق شدند از مواضع دشمن عبور كرده و منطقه اي در جنوب رودخانه كرخه كور را به عنوان سرپل تصرف كنند. عدم پوشش جناحين اين يگان ها باعث شده بود كه فشار شديد دشمن برآن ها وارد شود.

در محور قرارگاه فتح، يگان هاي خودي ضمن عبور از رودخانه به سرعت خود را به جاده اهواز – خرمشهر رسانده و به ايجاد استحكامات و جلوگيري از نقل و انتقالات و تحركات دشمن در جاده مذكور پرداختند.

در محور قرارگاه نصر، به دليل تاخير در حركت و وجود با تلاق در كنار جاده اهواز – خرمشهر و هم چنين تمركز دشمن در شمال خرمشهر، نيروهاي اين قرارگاه نتوانستند به اهداف مورد نظر دست يافته و با قرارگاه فتح الحاق كنند.

الحاق كامل قرارگاه نصر با قرارگاه فتح و هم چنين تصرف اهداف مرحله اول قرارگاه قدس در دستور كار عمليات شب دوم قرار گرفت كه با انجام آن تا حدودي اهداف مورد نظر محقق شد، ليكن برخي رخنه ها همچنان باقي بود تا اين كه سرانجام پس از 5 روز، جاده اهواز – خرمشهر از كيلومتر 68 تا كيلومتر 103 تثبيت و كليه رخنه ها ترميم شد.

مرحله دوم: در اين مرحله آزاد سازي خرمشهر از دستور كار عمليات خارج و تصميم گرفته شد كه قرارگاه هاي فتح و نصر از جاده اهواز – خرمشهر به سمت مرز پيشروي كنند و قرارگاه قدس نيز ماموريت يافت تا به صورت محدود براي تصرف سرپل در جنوب كرخه كور اقدام نمايد و سپس آن را گسترش دهد.

عمليات در اين مرحله در ساعت 22:30 روز 16/2/1361 آغاز شد. نيروهاي قرارگاه فتح در همان ساعات اوليه به جاده مرزي رسيدند. يگان هاي قرارگاه نصر نيز با اندكي تاخير و تحمل فشارهاي دشمن، به مرز رسيده و با قرارگاه فتح الحاق كردند.

دشمن با مشاهده جهت پيشروي نيروهاي ايران به طرف مرز، لشكر هاي 5 و 6 خود را به عقب كشاند. به نظر مي رسيد اين عقب نشيني با دو هدف انجام شده باشد: يكي جلوگيري از محاصره و انهدام اين لشكرها،  و ديگري تقويت هر چه بيشتر خطوط پدافندي بصره و خرمشهر.

در پي اين عقب نشيني كه از ساعات اوليه روز 18/2/1361 آغاز شده بود، نيروهاي قرارگاه قدس ضمن تعقيب نيروهاي دشمن، تعدادي از آن ها را كه از قافله عقب مانده بودند، به اسارت خود درآوردند و در نتيجه جاده اهواز – خرمشهر (تا انتهاي جنوب منطقه اي كه توسط قرارگاه نصر به عنوان سرپل تصرف شده بود) و نيز مناطقي همچون جفير، پادگان حميد و هويزه آزاد شدند.

مرحله سوم: در اين مرحله، قرارگاه نصر ماموريت يافت تا حركت خود را به سمت خرمشهر آغاز نمايد. نيروهاي عمل كننده كه متشكل از چهار تيپ مستقل سپاه پاسداران و دو تيپ ارتش بودند، در آخرين ساعات روز 19/2/1361 عمليات خود را آغاز كردند؛ اما به دليل هوشياري دشمن و تمركز نيرو در خطوط  پدافندي اش، نيروهاي خودي در انجام ماموريت خود توفيق نيافتند. تكرار اين عمليات در روز بعد نيز به شكست انجاميد. به همين خاطر تصميم گرفته شد تا براي انجام عمليات نهايي فرصت بيشتري به يگان ها داده شود. هم چنين مقرر شد دو تيپ المهدي (عج) و امام سجاد (ع) از قرارگاه فجر نيز در حركت بعدي استفاده شود.

مرحله چهارم عمليات از 1 تا 4 خرداد 1361:

سرانجام  در ساعت 22:30 اول خرداد 1361 تلاش براي آزادي سازي خرمشهر با رمز «بسم الله القاسم الجبارين يا محمد بن عبدالله (ع)» آغاز شد در برابر تك سريع و غافلگيرانه، نيروهاي عراقي دچار وحشت وسرگرداني شديد شدند و نتوانستند واكنش مهمي از خود نشان دهند و ارتباط يگان هاي دشمن با يكديگر قطع شد. فرار افسران و درجه داران و سربازان عراقي از منطقه خرمشهر گوياي از هم پاشيدگي سازمان يگان هاي دشمن بود.

در روز دوم خرداد نتيجه پيكار بسيار درخشان بود و قرارگاه كربلا به هدف خود كه احاطه كامل خرمشهر بود، رسيد. تعداد اسراي عراقي در اين روز از 2830 نفر تجاوز كرد و يگان هايي از دشمن كه در منطقه بين نهر عرايض و شلمچه مستقر بودند، به ميزان زياد منهدم شدند.

به وجود حضور گسترده هواپيماهاي عراقي در آسمان منطقه، عقابان تيزپرواز نيروي هوايي ارتش در پشتيباني از يكان هاي رزمنده، در صحنه عمليات بيت المقدس حضوري فعال داشتند و با بمباران پل شناور عراقي ها بر روي اروند رود و مناطق تجمع آنان در آن سوي رودخانه، نقش ارزنده اي در آزاد سازي خرمشهر ايفا كردند.

در اواخر روز دوم خرداد، قرارگاه كربلا پس از بررسي آخرين وضعيت، تصميم گرفت تا نيروها با ورود به شهر، آنرا از لوث وجود نيروهاي عراقي پاك گردانند. و در سه بامداد روز سوم خرداد واحدهايي از رزمندگان ايران به آن سوي رودخانه وارد شدند.

از طرف ديگر جمعي از نيروهاي عراقي با استفاده از تاريكي شب و قايق اقدام به فرار كردند كه تعدادي از اين قايق ها توسط تكاوران نيروي دريايي هدف قرار گرفت و سرنشينان آن ها غرق شدند.

نيروهاي عراقي از ساعت سه و پنجاه دقيقه بامداد تا نيم بعد ازظهر روز سوم خرداد از سمت شلمچه 3 بار اقدام به پاتك كردند و تلاش نمودند تا از طريق جاده شلمچه – خرمشهر حلقه محاصره خرمشهر را بشكنند، اما هر بار با پايداري و مقاومت دلاورانه رزمندگان ايراني مواجه شدند و با دادن خساراتي عقب نشيني كردند.

در ساعت 11 صبح روز سوم خرداد در حالي كه درگيري شديدي بين قواي ايراني و نيروهاي عراقي در شمال نهر خين جريان داشت و دشمن در فكر شكستن حلقه محاصره خرمشهر بود، رزمندگان ايراني از جناح غرب و خيابان كشتارگاه وارد شهر شدند. ناحيه گمرك خرمشهر در كنار اروند اندكي مقاومت كرد كه آن هم به سرعت در هم شكسته شد.

 در ساعت 12 قواي ايران از سمت شمال و شرق وارد شهر شدند و نيروهاي متجاوز بعثي كه 24 ساعت در محاصره كامل قرار داشتند، راهي جز اسارت يا فرار و يا كشته شدن نداشتند. بدين جهت واحدهاي عراقي گروه گروه به اسارت رزمندگان اسلام در آمدند.

در ساعت 2 بعد از ظهر، خرمشهر به طور كامل آزاد شد و پرچم پر افتخار جمهوري اسلامي ايران برفراز «مسجد جامع» و پل تخريب شده خرمشهر به اهتزاز درآمد.

بدين ترتيب اين شهر مقاوم كه پس از 35 روز پايداري و مقاومت در 4 آبان 1359 به اشغال دشمن درآمده بود، پس از 578 روز (19 ماه) اسارت، بار ديگر به آغوش گرم ميهن اسلامي بازگشت و پيكره پاك آن از لوث وجود متجاوزان تطهير گرديد.

رزمندگان اسلام در اولين اقدام خود پس از آزاد سازي شهر، نماز شكر را در مسجد جامع خرمشهر اقامه كردند. خبر آزاد سازي خرمشهر به سرعت در همه جا طنين افكند و ملت ايران اسلامي را كه مدت ها در آرزوي شنيدن چنين خبر مسرت بخشي بودند، غرق در شادي و سرور كرد. مردم به خيابان ها ريختند و با پخش شيريني به جشن و شادي پرداختند. در پايان آن روز امت شهيد پرور ايران با حضور در مساجد، نماز شكر به جاي آورده و با فرا رسيدن شب به يمن پيروزي حق بر باطل بر پشت بام ها نداي الله اكبر سردادند.

نتايج

-     طي عمليات بيت المقدس 5038 كيلومتر مربع از اراضي اشغال شده از جمله شهرهاي خرمشهر و هويزه و نيز پادگان حميد و جاده اهواز – خرمشهر آزاد شدند. علاوه بر اين شهرهاي اهواز، حميديه و سوسنگرد از تيررس توپخانه دشمن خارج گرديدند. هم چنين 180 كيلومتر از خط مرزي تامين شد.

-         با فتح خرمشهر، برتري نظامي ايران بر عراق مورد تاييد كارشناسان و تحليل گران نظامي قرار گرفت.

-         فتح خرمشهر موجب انفعال ارتش عراق شد؛ به گونه اي كه نظاميان عراقي تا مدت زيادي نتوانستند از لاك دفاعي خارج شوند.

-         عمليات بيت المقدس موجب شد تا كشورهاي عرب منطقه به تقويت مالي و نظامي عراق مبادرت ورزند.

-         طي اين عمليات حدود نوزده هزار تن از نيروهاي دشمن به اسارت درآمده و بالغ بر شانزده هزار تن كشته و زخمي شدند.

ميزان انهدام يگان هاي دشمن

لشگر 3 زرهي و لشگرهاي 11 و 15 پياده: 80 درصد.

لشگرهاي 9 و 10 زرهي: 50 درصد.

لشگر 7 پياده: 40 درصد.

لشگر 5 مكانيزه و لشگرهاي 6 و 12 زرهي: 20 درصد.

تيپ هاي 9، 10 و 20 گارد مرزي: 100 درصد.

تيپ 109 پياده: 60 درصد.

تيپ هاي 601، 602، 416، 419 پياده: 50 درصد.

تيپ هاي 31، 32 و 33 نيروهاي مخصوص به ميزان زياد.

عمليات بيت المقدس در نگاه رسانه هاي جهان

نگاهي به اخبار و گزارش هاي منعكس شده از خبرگزاري ها، شبكه هاي مختلف تلويزيوني مطبوعات معتبر جهان درباره عمليات بيت المقدس و آزادسازي خرمشهر نشان مي دهد با وجود نگاه جانبدارانه و جهت دار در ارسال اخبار و اطلاعات يوميه در اين باره جملگي اين رسانه ها زبان اعتراف گشوده و با بهت و حيرت به شكست نيروهاي عراقي در اين عمليات اذعان كرده اند مطلب ذيل كه با تلاش روابط عمومي سازمان حفظ نشر آثار و ارزش هاي دفاع مقدس سپاه پاسداران تهيه شده نگاهي دارد به اخبار و مواضع رسانه هاي جهان پس از آزادسازي خرمشهر.
عمليات پيروز بيت المقدس كه منجر به آزادسازي خرمشهر پس از ۵۷۵ روزگرديد، ضربه اساسي و تعيين كننده اي بر پيكر دشمن وارد ساخت و تمامي معادلات، و ذهنيت هايي را كه درمورد توانايي و قابليت هاي نظامي ايران وجود داشت، تغيير داد. بسياري از كارشناسان نظامي تحليل گران رسانه هاي خارجي، در برابر سرعت عمل و ويژگي هاي عملياتي نيروهاي ايراني به هنگام فتح خرمشهر، غافلگير، مبهوت و شگفت زده شدند.
راديو دولتي انگليس كه در شامگاه نهم ارديبهشت ۱۳۶۱ اعلام مي كرد: «چنانچه ايرانيان درصدد بازپس گرفتن خرمشهر برآيند، سخت ترين» گردو «را براي شكستن برگزيده اند.» سرانجام ناچار شد سكوت خود را بكشند و طي گفتاري در روز پنجم خرداد ماه سال ۶۱ يعني دو روز پس از آزادسازي خرمشهر توسط رزمندگان اسلام حيرت زده اعلام كند: «از زماني كه خبرنگاران غربي از نيروهاي عراقي در خرمشهر ديدن كرده و از روحيه خوب آنها گزارش داده اند، بيش از سه يا چهار روز نمي گذرد كه ناگهان همه شهر از دست عراقي ها بيرون كشيده شد.»
در ساعت ۱۰:۵۵ دقيقه بامداد چهارشنبه، چهارم خرداد ۶۱ خبرگزاري هاي بين المللي، در گزارش هايي كه با عنوان «بسيار مهم» از بغداد به سراسر جهان مخابره كرد براي نخستين بار ضمن استناد به بيانيه نظامي بغداد اعلام داشتند كه عراق «تلويحا به شكست خود اعتراف كرده است. به نوشته وزير خارجه وقت جمهوري اسلامي ايران، خبرگزاري رسمي عراق _ آي.ان. ۱ _ طي يك اطلاعيه كوتاه ضمن آن كه از خرمشهر با عنوان» بندر خرمشهر «نام برد، اعلام كرد: سخنگوي ارتش عراق اعلام كرده است بندر خرمشهر را ترك كرده و تا مرزهاي بين المللي عقب نشيني كرده اند. اين خبرگزاري افزود كه عقب نشيني نيروهاي عراقي، از روز يكشنبه اول خرداد ۱۳۶۱ آغاز شده است.»
همين اطلاعيه تلكس بين المللي خبرگزاري عراق، عصر روز چهارم خرداد ۱۳۶۱ به صورت ديگري از سوي راديو صوت الجماهير بغداد به اطلاع افكار عمومي عراق رسانده شد: «يك سخنگوي ارتش عراق اعلام كرده است كه نيروهاي پيروزمند قادسيه صدام پس از آن كه تمامي حمله هاي قواي دشمن منحوس و نژادپرست فارس را در مناطق الخفاجيه (سوسنگرد) و الاهواز (اهواز) با اقتدار كامل دفع كردند... صبح روز ۲۴/۵/۱۹۸۲ (۳/۳/۱۳۶۱) در يك جابه جايي تحسين برانگيز، عقب نشيني تاكتيكي(!) خود را از جبهه معمره (خرمشهر) با موفقيت كامل انجام داده اند.
اين دعاوي درست در شرايطي از راديوي دولتي بغداد پخش مي شد كه خبرگزاري آمريكايي» يونايتدپرس «در ساعت بيست وچهار و بيست ودو دقيقه همان روز، در گزارش ارسالي خود از بيروت، سربازان عراقي را در حال فرار توصيف كرده و نوشت:» ... سربازان در حال فرار عراق، سرگرم گريختن از خرمشهر و مناطق اشغالي هستند «. پس از پخش گزارش هاي مستند و خبري و تصاوير تهيه شده از جبهه خرمشهر توسط رسانه هاي ايران و خارجي كه در آنها شكست نيروهاي عراقي در قالب صفوف هزاران نفره اسرا و انبوه ادوات و تجهيزات منهدم شده يا به غنيمت درآمده دشمن، به گوياترين وجهي به نمايش درآمد، ديگر حتي كشورهاي جنوب خليج فارس نيز كه همواره از صدام حمايت مي كردند، اكنون به واهي بودن دعاوي حكام بغداد اذعان داشتند. از طرف ديگر رژيم عراق براي فريب افكار عمومي و سرپوش گذاشتن بر شكست هاي بيت المقدس، اقدام به اعطاي» مدال شجاعت «،» نشان لياقت «و نشان» رافدين «به تعدادي از فرماندهان خود كرد. راديو دولتي صداي امريكا پس از پنج شبانه روز سكوت و امتناع از انعكاس خبر فتح خرمشهر توسط نيروهاي ايران، سرانجام در» گزارش ويژه «هشتم خرداد ماه سال ۱۳۶۱ خود مي گويد:» با وجود مشكلات تداركاتي، ناآرامي هاي ناشي از انقلاب و كاهش تدريجي قدرت عمليات نيروهاي هوايي ايران، ماشين نظامي ايران به گونه اي اعجاب آور عمل كرد.
روزنامه  گاردين چاپ انگلستان درباره سقوط فتح خرمشهر مي نويسد: «سقوط خرمشهر يعني سقوط آخرين و مهم ترين افتخار جنگي عراق كه ايراني ها با بازپس گرفتن آن، اين برگ برنده را كه به وسيله آن عراق مي كوشيد ايران را به پاي ميز مذاكره بكشاند، از دست بغداد ربودند.»
همچنين وزير امور خارجه آمريكا «الكساندر هيگ» رسما در شوراي امور خاورميانه وزارت خارجه شان مي گويد: «پيروزي هاي اخير ايران در جنگ با عراق براي آمريكا نگران كننده است و منافع غرب خصوصا آمريكا را در منطقه به خطر انداخته است.»