مقدمه:
توانبخشي مجموعه اي است كه اقدامات هدفمند را در جهت قادرسازي شخص معلول به منظور دستيابي به سطح نهايي توانايي و عملكرد جسمي، حسي، و حفظ اين توانايي ها انجام مي دهد.

بر همين اساس در سال 1383 قانون جامع حمايت از حقوق معلولان در مجلس شوراي اسلامي تصويب شد و اين قانون ابعاد تازه اي به حمايت از معلولان بخشيد.

بر اين قاعده فعاليت عمده اين مجموعه تغيير زندگي معلولين براي كسب استقلال بيشتر است. اقدامات فوق در اين سازمان در قالب ابعاد توانبخشي به صورت تيمي كه ذيلاً تعريف مي شود انجام مي پذيرد.

معلول جسمي حركتي: به فردي اطلاق مي شود كه به دنبال ناتواني شديد و دائمي جسمي ناشي از فلج عضو، قطع اندام، نقص عضو، دچار محدوديت حركتي شده باشد.

معلول حسي: شامل نابينا و كم بينا، ناشنوا و كم شنوا مي باشد.

نابينا: به فردي اطلاق مي شود كه حدت يا ميزان بينايي وي در حدود دو چشم با بهترين اصلاح توسط عدسي هاي تصحيح كننده به ميزان كمتر از 200/20 يا به عبارت ديگر كمتر از يك دهم و يا ميزان ديد كمتر از 20 درجه باشد طوري كه تشخيص حركت دست و شمارش انگشتان از يك متري برايش مقدور نباشد.

كم بينا: به فردي اطلاق مي شود حدت يا ميزان بينايي وي در هر دو چشم با بهترين اصلاح توسط عدسي هاي تصحيح كننده بين 200/20 تا 200/60 يا به عبارتي 1/0 تا 3/0 باشد.

معلول شنوايي: به فردي اطلاق مي شود كه به لحاظ آسيب هاي وارده به سيستم شنوايي دچار اختلالات شنوايي شده كه با استفاده از وسايل كمك شنوايي نظير سمعك و ... و اقدامات توانبخشي مي توان تا حدي مشكلات ارتبطاي وي را برطرف ساخت.

خدمات توانبخشي به معلولين جسمي حركتي حسي
1. ارائه خدمات شامل فيزيوتراپي، كاردرماني، گفتاردرماني، ارتوپدي فني به منظور توانمند سازي و ايجاد شرايط مناسب جهت حضور فعال وي در جامعه
2. تدوين و ارائه برنامه هاي آموزشي نحوه مراقبت و رعايت بهداشت فردي، تمرين درماني و نحوه انجام فعاليتهاي روزمره و بهداشت روان، اصول ازدواج، آموزش برنامه هاي توانبخشي شنوايي به خانواده هاي داراي كودك كم شنوا به منظور كسب استقلال نسبي فرد معلول و خانواده وي، به فرد و جامعه مي باشد.
3. ارائه خدمات حمايتي و اجتماعي از قبيل بيمه پايه، بيمه مكمل، تأمين هزينه اياب و ذهاب، تأمين كمك هزينه تحصيلي و دانشجويي، پرداخت مستمري، هزينه حق پرستاري معلولين ضايعه نخاعي
4. تأسيس وتوسعه مراكز غيردولتي (ايجاد مراكز خانواده و كودك نابينا، توسعه مراكز جسمي حركتي، MS، خانواده و كودك كم شنوا و ناشنوا و روزانه ضايعات نخاعي)
5. ارزشيابي و نظارت بر فعاليت مراكز غيردولتي و نحوه ارائه خدمات
6. واگذاري خدمات توانبخشي به بخش غيردولتي
7. بهينه سازي ظرفيت ارائه خدمات در مراكز توانپزشكي دولتي
8. ايجاد ارتباطات با سازمانهاي بين المللي با هدف اجراي برنامه هاي مشترك
9. كارشناسي خريد وسايل و تجهيزات توانبخشي به منظور ارتقاء سطح كيفي وسايل
10. پيشگيري از بروز و شدت معلوليت با تدكيد بر اقدام به موقع توانبخشي

كلينكهاي توانپزشكي:
پذيرش و ارائه خدمات مشاوره، روانشناسي، مددكاري اجتماعي به كليه معلولين و پيگيري ان و ارائه كليه خدمات توانبخشي نظير پزشكي، فيزيوتراپي، كاردرماني، گفتاردرمانيع شنوايي شناسي، بينايي سنجي و تجويز وسايل كمكي و خدمات ارتوپدي فني و آموزش توانبخشي نابينايان و ناشنوايان

مركز توانبخشي نابينايان (روزانه)
- پذيرش و ارائه خدمات مشاوره به نابينايان و پيگيري آن
- ارائه خدمات توانبخشي در جهت افزايش توانمندي معلولين نابينا
- ارائه خدمات فرهنگي مانند چاپ و ضبط كتب نابينايان به خط بريل و ارائه كتب گويا
- توزيع تجهيزات نابينايان و وسايل كمك آموزشي
- ارائه خدمات چشم پزشكي و ارزيابي بينايي
- حرفه آموزي نابينايان شامل ماشين نويسي، قاليبافي، كامپيوتر و امورهنري

مركز توانبخشي ناشنوايان(روزانه)
ارائه خدمات آموزشي توانبخشي جهت افزايش توانمندي معلولين ناشنوا از طريق تربيت شنيداري، گفتار درماني، ارتقاء مهارتهاي گفتاري و شنوايي و زبان اشاره، سواد آموزي و ...

مركز آموزشي فني و حرفه اي
ارائه خدمات آموزش فني و حرفه اي به معلولين جسمي حركتي، نابينا، ناشنوا متناسب با توانمندي و نوع و شدت معلوليت آنان راي جذب در بازار كار از طريق كلاسهاي مختلف روزانه در يكي از رشته هاي صنايع دستي بومي يا صنعتي

ساير خدمات:
از طرح هاي مهم سازمان بهزيستي در دفتر جسمي حركتي، ويزيت دوره اي معلوين ضايعه نخاعي در منزل مي باشد.

تيم سيار ضايعات نخاعي:
به تيمي از افراد مجرب گفته مي شود كه فعاليت آن ارائه اقدامات توانبخشي، پزشكي، اموزشي به افراد معلول جسمي حركتي بصورت گروهي يا انفرادي در محل اقامت فرد (خارج از مراكز درماني) مي باشد.

اين تيم متشكل از پزشك، فيزيوتراپيست، كاردرمانگر، پرستارع روانشناس و مددكار اجتماعي مي باشد.

منظور از معلول ضايعه نخاعي هر فردي است كه به علت ايجاد ضايعه در نخاع درنتيجه علل اكتسابي و علل غيراكتسابي دچار عوارض ناشي از ضايعه نخاعي گردد.

طرح توانبخشي مبتني برجامعه (CBR)
با توجه به اينكه اجراي برنامه هاي توانبخشي با رويكرد مشاركتي و حضور فعال معلول و خانواده وي در برنامه هاي توانبخشي و مبتني برجامعه بودن برنامه ها، اثربخشي آنها را تكميل مي نمايد، مشاركت فرد معلول، خانواده و جامعه محلي و ملي يكي از اصول مهم در توانبخشي معلولين مي باشد.

همچنين با توجه به نقش مهم و مؤثر آموزش همگاني در تمامي سطوح توانبخشي و افزايش اطلاع رساني و آگاه سازي فرد معلول، خانواده و جامعه (دولتهاي محلي و منطقه اي و ملي و سازمانهاي غيردولتي، متخصصين و...) در درمان و توانبخشي گروههاي مختلف معلولين، مي توان به اين نتيجه دست يافت كه دستيابي امل به اهداف والاي توانبخشي ميسر نيست مگر در سواي اجراي توانبخشي مبتني بر جامعه كه يكي از رويكردهاي نوين و در حال اجرا در تمامي برنامه هاي توانبخشي مي باشد.

طرح توانبخشي كودكان ناشنوا از طريق كاشت حلزون
يكي از روشهاي توانبخشي براي كودكان كم شنواي بسيار عميق كه وسايل كمك شنوايي مانند سمعك برايشان مفيد و سودمند نمي باشد، كاشت حلزون است.

در اين روش از طريق عمل جراحي پروتز مخصوصي در حلزون گوش بيمار قرار داده مي شود.

بعد از عمل جراحي با كمك اقدامات توانبخشي شامل تربيت شنيداري و گفتار درماني، كودك به لحاظ رشد گفتار و زبان مي تواند به شرايط نسبتاً عادي دست پيدا كند.

مراحل اجراء طرح فوق عبارتند از:
1. مراجعه كودك به متخصص شنوايي شناسي سازمان بهزيستي كه در صورت تدييد كارشناسي شدت كمك شنوايي فرد و عدم سودمندي سمعك براي وي به مراكز كاشت حلزون ارجاع مي شود.
2. ارزيابي كامل شنوايي در مراكز كاشت حلزون
3. مراجعه خانواده به بهزيستي محل سكونت جهت تشكيل پرونده براي كودك
4. معرفي كودك همراه با مدارك پزشكي لازم به معاونت توانبخشي سازمان بهزيستي كشور به منظور هماهنگي ها و اقدامات بعدي