بر اساس شواهد و قرائن موجود، سابقه اولين تزريق خون در كشور ما به سالهاي ابتدايي دهه 20 هجري شمسي برميگردد. در واقع در اين سالها به دليل نوپا بودن طب انتقال خون و ناآشنا بودن مردم با اين مقوله، راضيكردن افراد براي خون دادن بسختي و به ابتكار عمل پزشك بستگي داشت.
بيمارستانهاي ارتش و مراكز جمعيت «شير و خورشيد سرخ ايران» از اولين مراكزي بودند كه به صورت نظاممند اقدام به جمعآوري خون از ميان اعضا و داوطلبان ميكردند. با شناخته شدن ارزش حياتي تزريق خون در نجات بيماران و افزايش تجويز خون در مراكز درماني، جمعآوري خون داوطلبان جوابگوي نياز بيماران نبود، در نتيجه تنها راه چاره، پرداخت مبالغي در برابر دريافت خون بود و از همينجا پاي واسطهها به ماجرا باز شد، بنگاههايي كه خون را در ازاي پرداخت مبالغ كمي از مردم ميخريدند و به بهاي گزاف به بيمارستانها و مراكز درماني ميفروختند. بديهي است كه مشتريان اين بنگاهها را عمدتا افراد بيبضاعت و بويژه معتادان و خيابان خوابها تشكيل ميدادند و كمترين كنترلي از نظر بررسي سلامت و كيفيت خونها وجود نداشت.
با توجه به مشكلات و عوارض ناشي از تعدد متوليان امر انتقال خون، فعاليت سودجويانه بنگاههاي خصوصي و بويژه رقابت ناسالم اين بنگاهها، طرح اوليه تاسيس يك سازمان مستقل براي ساماندهي سيستم تامين خون و فرآوردههاي خوني مطرح شد و در نهايت به تاسيس سازمان ملي انتقال خون ايران در نهم مرداد 1353 منجر شد.
بر همين اساس خاتمه دادن به سيستم خريد و فروش خون و تعطيلي بنگاههاي واسطه از اولين دستاوردهاي اين سازمان بود. البته در آن سالها با توجه به ناآشنايي جامعه با اهداي خون، سيستم جايگزيني خون يعني دريافت خون از آشنايان و بستگان فرد بيمار تنها راه حل موجود به نظر ميرسيد و تا سال 1386 هم در برخي استانها پابرجا بود.
بتدريج و همزمان با پيشرفتهاي چشمگير علم پزشكي در زمينه طب انتقال خون، به كارگيري فناوري روز دنيا در تمامي مراحل تامين فرآوردههاي خوني از جمله جذب و انتخاب اهداكنندگان، انجام آزمايشهاي بررسي ويروسي روي تكتك خونهاي اهدايي، تهيه و نگهداري فرآوردهاي خوني و در نهايت ارسال فرآورده به بانك خونهاي بيمارستاني، كارنامه درخشاني را براي انتقال خون ايران رقم زد. ضمن اينكه پيادهسازي سياستهاي سازمان جهاني بهداشت، از جمله حذف سيستم جايگزيني خون و جمعآوري خون از اهداكنندگان داوطلب، آزمايشهاي غربالگري خون، اهداي مستمر، سيستم خودحذفي محرمانه و ... موقعيت ممتازي را براي اين سازمان در بين كشورهاي منطقه فراهم كرده است.
چه افرادي براي اهداي خون مراجعه ميكنند و چه هدفي دارند؟
اهداي خون در ايران به صورت صددرصد داوطلبانه انجام ميشود. اهداي خون داوطلبانه به اين معني است كه افراد فقط با نيت انجام يك كار خوب و انساندوستانه به مراكز اهداي خون مراجعه ميكنند. افرادي كه فقط براي كمك به همنوع خود، خون اهدا ميكنند در بخش مشاوره پزشكي صادقانه به سوالات پاسخ ميدهند و نتيجه اين رفتار صادقانه ارتقاي ضريب سلامت خون اهدايي است. اين موضوع بسيارمهمي است و بر همين اساس جداي از فرآيندهاي فني، مراكز انتقال خون دنيا در حوزه جذب و آموزش اهداكنندگان خون سرمايهگذاري ويژهاي انجام ميدهند.
چه افرادي ميتوانند خون اهدا كنند؟
تمام افراد بين 18 تا 70 سال و سالم ميتوانند خون اهدا كنند. افرادي كه براي نخستين بار قصد اهداي خون دارند بايد كمتر از 60 سال داشته باشند. اهداي پلاسما و پلاكت هم تا 60 سالگي امكان دارد، اما اهداي خون كامل تا 65 يا 70 سالگي هم انجام ميشود. افرادي كه دچار هپاتيت B يا C يا بيماريهاي قابل انتقالي مثل ايدز هستند، نميتوانند خون اهدا كنند. براي اهداي خون همچنين لازم است حداقل 50 كيلوگرم وزن داشته باشيد. در واقع افراد لاغر اندامي كه وزنشان كمتر از 50 كيلوگرم است نميتوانند خون اهدا كنند. خانمهاي باردار و افرادي كه دچار مشكلاتي از قبيل پرفشاري خون، فشارخون پايين، ديابت، تشنج و كمخوني هستند هم شرايط لازم براي اهداي خون را ندارند. افرادي كه واكسن آنفلوآنزا ميزنند هم بايد بعد از 4 هفته براي اهداي خون مراجعه كنند.
آيا مصرف آنتيبيوتيك مانع اهداي خون ميشود؟براي اهداي خون بايد به چه نكات ديگري توجه كرد؟
اگر به دليل سرماخوردگي يا آنژين آنتيبيوتيك مصرف ميكنيد، ميتوانيد با يك وقفه ده روزه بعد از اتمام دوره درمان نسبت به اهداي خون اقدام كنيد. البته اگر مصرف آنتيبيوتيك به دليل عفونت ادراري يا گوارشي باشد بايد بيش از اين مدت صبر كنيد. زماني كه براي اهداي خون مراجعه ميكنيد لازم است درباره داروهاي مصرفيتان اطلاعات كاملي ارائه دهيد.
همچنين انجام كارهاي دندانپزشكي مثل جرمگيري مانعي براي اهداي خون نيست. البته نياز به يك فاصله يك هفتهاي دارد. در واقع براي پيشگيري از هر نوع احتمال انتقال باكتري لازم است يك هفته بعد از انجام كارهاي دندانپزشكي براي اهداي خون مراجعه شود.
در مراكز اهداي خون در ساعات مختلفي خونگيري انجام ميشود. اهداكنندگانخون ميتوانند صبح زود، بعدازظهر و حتي عصر براي اهداي خون مراجعه كنند. بهتر است قبل از اهداي خون غذاي سبكي ميل كنند.
توصيه ميشود بعد از اهداي خون به مدت 24 ساعت از انجام فعاليتهاي بدني سنگين و رانندگي در مسافتهاي طولاني بپرهيزيد.
آيا اهداكنندههاي ثابتي در سازمان عضو هستند؟
يكي از شاخصهاي ارزيابي كيفي انتقال خونها در دنيا شاخص اهداي مستمر خون است. اهداكننده مستمر به كسي ميگويند كه در سال حداقل دو بار خون اهدا كرده باشد. آقايان 4 بار و خانمها 3 بار در سال ميتوانند خون اهدا كنند. براساس اين تعريف 52 درصد اهداكنندگان خون در كشور اهداكنندگان مستمر خون هستند و اين رقم در استان تهران حدود 42 درصد است.
خونهاي اهدا شده پاسخگوي نياز فعلي كشور هست؟
در سال گذشته بيش از 2 ميليون واحد خون در كشور اهدا شد. اين ميزان اهداي خون عدد قابل توجهي است و در حال حاضر جوابگوي نياز كشور است.
سلامت اهداكننده چگونه براي سازمان محرز ميشود؟
علاوه بر دقت سازمان انتقال خون ايران در مرحله مشاوره پزشكي قبل از اهداي خون، همانطور كه گفته شد نتيجه چهار آزمايش، سلامت خون اهدايي را تائيد ميكنند. علاوه بر تعيين گروه خوني، چهار آزمايش تشخيصي ويروسهاي هپاتيت بي (HBV) ؛ اچ ـ آي ـ وي (HIV) و هپاتيت سي (HCV) و سيفليس روي خونهاي اهدايي انجام ميشود.